W świecie biznesu, gdzie decyzje muszą być podejmowane w szybkim tempie, a efektywność to klucz do sukcesu, prokrastynacja może wydawać się po prostu formą lenistwa. W końcu, czy nie chodzi tu o to, że ktoś zamiast pracować, marnuje czas na nieistotne rzeczy? W rzeczywistości prokrastynacja jest znacznie bardziej złożonym problemem i ma niewiele wspólnego z lenistwem. Psychologia dostarcza nam narzędzi do głębszego zrozumienia tego zjawiska, które wynika nie z braku dyscypliny, ale z mechanizmów psychologicznych, takich jak lęk, perfekcjonizm czy trudności w radzeniu sobie z emocjami.

Czym właściwie jest prokrastynacja?

Prokrastynacja to dobrowolne odkładanie wykonania zadania, mimo świadomości, że zwłoka może przynieść negatywne konsekwencje. W biznesie, gdzie terminy mają szczególne znaczenie, może to prowadzić do utraty klientów, opóźnień w realizacji projektów czy spadku zaufania do danej osoby lub organizacji. W kontekście zawodowym prokrastynacja jest często mylnie postrzegana jako brak motywacji czy sumienności. W rzeczywistości, jak pokazują badania, jest to bardziej złożony mechanizm psychologiczny, który w znacznej mierze zależy od emocji, a nie od braku woli działania.

Jednym z najbardziej znanych badań nad prokrastynacją jest praca Piersa Steel’a, kanadyjskiego psychologa, który w swoich badaniach wykazał, że około 20% populacji regularnie prokrastynuje, a w środowisku akademickim wskaźnik ten sięga nawet 70%. Steel stwierdził, że prokrastynacja nie wynika z braku motywacji, lecz z nieadekwatnej oceny własnych zdolności i obaw przed oceną z zewnątrz.

Perfekcjonizm- wróg produktywności

Perfekcjonizm, często uznawany za pozytywną cechę w biznesie, może być jednym z głównych motorów prokrastynacji. Perfekcjoniści mają tendencję do dążenia do niemożliwych standardów, co prowadzi do paraliżu decyzyjnego i utrudnia zabranie się za wykonanie zadania. Wynika to z obawy przed tym, że cokolwiek zrobią, co nie będzie w 100% idealne, to mogą zostać ocenieni negatywnie. W efekcie, projekty mogą być nieukończone, decyzje opóźnione, a firma tracić cenne szanse.

Badania prowadzone przez psychologów klinicznych wskazują, że perfekcjonizm jest związany z różnymi formami unikania, w tym z prokrastynacją. Badania autorki Brené Brown pokazują, że perfekcjoniści często unikają podejmowania ryzyka, ponieważ boją się, że ich działania zostaną surowo ocenione. To, co początkowo wydaje się dążeniem do doskonałości, na późniejszym etapie staje się przeszkodą w skutecznym działaniu.

.

Lęk przed oceną a unikanie trudnych zadań

Jednym z kluczowych aspektów, które napędzają prokrastynację, jest lęk przed oceną. W świecie biznesu każda decyzja, projekt, prezentacja czy oferta handlowa są poddawane ocenie — czy to przez klientów, współpracowników, czy szefów. Obawa przed negatywną oceną sprawia, że wiele osób woli unikać podejmowania działań, niż ryzykować, że ich wysiłki zostaną skrytykowane.

Jak wskazuje psycholog Timothy Pychyl, lęk przed oceną jest jednym z głównych mechanizmów, który powoduje, że osoby prokrastynujące mają tendencję do unikania trudnych zadań. Ludzie odkładają zadania na później, gdyż czują się niepewnie w kwestii swoich kompetencji i boją się, że zostaną ocenieni negatywnie, gdy wynik ich pracy nie spełni oczekiwań. W biznesie, gdzie wszystko jest mierzone w kategoriach zysków, strat i efektywności, strach przed porażką potęguje tendencję do odkładania działań.

Emocje jako bariera dla produktywności

Warto zwrócić uwagę, że prokrastynacja to często mechanizm, który pozwala nam unikać negatywnych emocji. Trudne zadania mogą budzić stres, frustrację czy niepewność. Odwlekanie daje chwilową ulgę, umożliwiając ucieczkę od nieprzyjemnych emocji. Jednak ta krótkotrwała ulga ma swoją cenę — nagromadzenie stresu i presji wynikającej z upływających terminów.

Badania Baumeistera i Tice’a pokazują, że osoby prokrastynujące często czują się lepiej na początku, ale w miarę zbliżania się terminów ich poziom stresu gwałtownie rośnie, co prowadzi do jeszcze większej nieefektywności . W środowisku biznesowym może to oznaczać katastrofalne skutki — od niewywiązywania się z umów po utratę kluczowych klientów.

Nawyk odkładania a ludzki mózg

Co ciekawe, istnieją także dowody neurobiologiczne, które sugerują, że prokrastynacja może być zakorzeniona w sposobie, w jaki nasz mózg przetwarza informacje. Daniel Kahneman, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, w swojej książce „Pułapki myślenia” opisuje dwa systemy myślenia: szybki, intuicyjny (System 1) i wolny, analityczny (System 2). Prokrastynacja może wynikać z dominacji Systemu 1, który działa na zasadzie natychmiastowej gratyfikacji. Kiedy stajemy przed trudnym zadaniem, nasz mózg naturalnie preferuje unikanie stresu i natychmiastową przyjemność (np. przeglądanie mediów społecznościowych). Kahneman sugeruje, że efektywne działanie wymaga świadomego przełączenia się na System 2, co pozwala na planowanie i racjonalne podejmowanie decyzji .

Jak zatem przezwyciężyć prokrastynację w środowisku biznesowym?

1. Świadomość emocji: Pierwszym krokiem do przezwyciężenia prokrastynacji jest zrozumienie emocji, które ją napędzają. Często nie chodzi o brak motywacji, ale o lęk przed oceną, perfekcjonizm lub niepewność co do wyniku. Zamiast walczyć z samym odwlekaniem, warto zacząć od rozpoznania swoich emocji i skonfrontowania się z nimi.
2. Podział zadań: Duże projekty mogą przytłaczać, co prowadzi do odkładania ich na później. Rozbijanie zadań na mniejsze, łatwiej wykonalne kroki może znacząco zmniejszyć poziom stresu i sprawić, że zaczniesz działać szybciej. Im mniejsze kroki, tym łatwiej zacząć.
3. Akceptacja niedoskonałości: Biznes to ciągłe próby i błędy. Perfekcjonizm może być paraliżujący, dlatego warto nauczyć się akceptować fakt, że nie wszystko musi być idealne. Ważniejsze jest działanie niż wieczne czekanie na „idealny moment”.
4. Tworzenie zdrowych nawyków: Na poziomie neurobiologicznym prokrastynacja jest nawykiem, który można zmienić. Techniki takie jak metoda „Pomodoro” (pracowanie w krótkich, intensywnych blokach czasowych) czy wprowadzenie codziennych rytuałów mogą pomóc w przełamaniu cyklu odkładania i zwiększyć efektywność.

Wewnętrzne cierpienie i brak radości z życia

Osoby cierpiące na depresję wysokofunkcjonującą często doświadczają głębokiego wewnętrznego cierpienia, które jest niewidoczne dla otoczenia. Często odczuwają chroniczny brak radości z życia, pomimo pozornie normalnego funkcjonowania. Codzienne obowiązki, które kiedyś przynosiły satysfakcję, stają się trudne do zniesienia. Lęk i poczucie beznadziei mogą być stałymi towarzyszami, co sprawia, że nawet najprostsze zadania wydają się przytłaczające.

Osoby z depresją wysokofunkcjonującą mogą także doświadczać ataków paniki, drażliwości i skrajnego zmęczenia, które powoduje, że rano trudno wstać z łóżka. Mogą walczyć z niskim poczuciem własnej wartości i mieć trudności z wyrażaniem swoich prawdziwych uczuć i potrzeb. W pracy często starają się nadmiernie kompensować swoje wewnętrzne cierpienie poprzez perfekcjonizm i zwiększone zaangażowanie, co tylko pogarsza ich stan i frustruje ich jeszcze bardziej

Podsumowanie

Prokrastynacja to zjawisko głęboko zakorzenione w psychice człowieka. W biznesie, gdzie presja wyników jest ogromna, prokrastynacja często wynika z lęków i perfekcjonizmu, a nie z braku motywacji czy lenistwa. Aby efektywnie przeciwdziałać temu zjawisku, warto zrozumieć mechanizmy, które za nim stoją, oraz nauczyć się zarządzać swoimi emocjami i nawykami. Dzięki temu prokrastynacja przestanie być przeszkodą w rozwoju zawodowym, a stanie się wyzwaniem, z którym można skutecznie się zmierzyć.

Bibliografia:

Baumeister, R. F., & Tice, D. M. (1997). Longitudinal study of procrastination, performance, stress, and health: The costs and benefits of dawdling. Psychological Science, 8(6), 454-458. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.1997.tb00460.x Kahneman, D. (2011). Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym. Media Rodzina. Steel, P. (2007). The nature of procrastination: A meta-analytic and theoretical review of quintessential self-regulatory failure. Psychological Bulletin, 133(1), 65-94.

u szybkim i wolnym. Media Rodzina.

Steel, P. (2007). The nature of procrastination: A meta-analytic and theoretical review of quintessential self-regulatory failure. Psychological Bulletin, 133(1), 65-94.