Styl radzenia sobie ze stresem – co to oznacza?
Styl radzenia sobie ze stresem to trwały, indywidualny wzorzec reakcji na trudności. Endler i Parker (1990) wyróżnili trzy główne style, które bazują na tym, jak jednostka przetwarza stresujące wydarzenia i jak stara się je przezwyciężyć:
- Styl skoncentrowany na zadaniu
Charakteryzuje osoby, które w obliczu stresu koncentrują się na rozwiązaniu problemu. Stosują analityczne i pragmatyczne podejście, planując działania i skupiając się na wykonaniu zadań. Badania sugerują, że styl ten przynosi najlepsze efekty w zawodach wymagających podejmowania szybkich decyzji i wysokiej skuteczności. Około 40% populacji wykazuje predyspozycje do tego typu reakcji.
- Styl skoncentrowany na emocjach
Osoby preferujące ten styl reagują emocjonalnie, skupiając się na własnych przeżyciach i uczuciach związanych z sytuacją stresową. Często przeżywają silne emocje, takie jak frustracja czy lęk, co może hamować zdolność do podejmowania skutecznych działań. Taki styl charakteryzuje około 30% populacji i jest bardziej widoczny w sytuacjach o dużym ładunku emocjonalnym.
- Styl skoncentrowany na unikaniu
W obliczu stresu osoby te wybierają strategię unikania problemu, często odraczając konfrontację lub uciekając w inne aktywności zwane czynnościami zastępczymi. Choć chwilowo przynosi to ulgę, na dłuższą metę styl ten nie rozwiązuje problemu, a nawet może go pogłębiać. Styl unikowy, stosowany przez około 20-30% populacji, bywa on powiązany z wyższym poziomem chronicznego stresu i mniejszą efektywnością w pracy.
Kwestionariusz CISS – narzędzie diagnozujące style
Aby zidentyfikować dominujący styl radzenia sobie ze stresem, Endler i Parker stworzyli Kwestionariusz CISS (Coping Inventory for Stressful Situations). Narzędzie to mierzy preferencje jednostki w zakresie trzech wymienionych stylów i pozwala lepiej zrozumieć, w jaki sposób ludzie reagują na trudne sytuacje. Dzięki temu pracownicy oraz pracodawcy mogą dostosować strategie zarządzania stresem, poprawiając efektywność w miejscu pracy.
Teoria Lazarusa i Folkmana – podejście poznawczo-behawioralne
Równolegle, teoria radzenia sobie ze stresem opracowana przez Richarda Lazarusa i Susan Folkman (1984) zakłada, że stres wynika z oceny sytuacji jako wymagającej lub przekraczającej zasoby jednostki. W ich ujęciu kluczowe są dwa procesy: pierwotna ocena sytuacji (czy sytuacja jest zagrożeniem?) oraz wtórna ocena zasobów (czy dysponuję zasobami, by sobie z nią poradzić?). Lazarus i Folkman wyróżnili strategie problem-focused coping (koncentracja na zadaniu) oraz emotion-focused coping (koncentracja na emocjach), co jest zbieżne z klasyfikacją Endlera i Parkera.
W kolejnych badaniach Susan Folkman wraz z Judith Moskowitz opracowały trzeci styl radzenia sobie ze stresem: meaning-focused coping (koncentracja na znaczeniu). Styl ten opiera się na szukaniu pozytywnego znaczenia w trudnych sytuacjach i redefiniowaniu stresujących wydarzeń, co może prowadzić do większej odporności emocjonalnej i adaptacji psychicznej.
Badania Folkman i Moskowitz pokazują, że styl skoncentrowany na znaczeniu pomaga jednostkom odnaleźć sens w wyzwaniach życiowych, co może zmniejszać poziom doświadczanego stresu. W kontekście zawodowym, zastosowanie tej strategii może pomóc w przetrwaniu trudnych okresów i poprawie zdrowia psychicznego pracowników, nawet w obliczu długotrwałych stresorów.
Korzyści z rozpoznania swojego stylu
Znajomość własnego stylu radzenia sobie ze stresem pozwala świadomie dostosować strategie radzenia sobie z napięciem. Badania wskazują, że osoby, które preferują styl skoncentrowany na zadaniu, są mniej podatne na negatywne konsekwencje chronicznego stresu, takie jak wypalenie zawodowe, co potwierdzają badania opublikowane w „Journal of Occupational Health Psychology”. Z kolei osoby stosujące styl skoncentrowany na emocjach mogą potrzebować wsparcia w zakresie regulacji emocji, np. przez techniki relaksacyjne lub psychoterapię.
Konsekwencje niewłaściwego radzenia sobie ze stresem
Nieodpowiednie strategie radzenia sobie ze stresem, szczególnie styl unikowy, mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i zawodowych. Osoby unikające problemów częściej doświadczają objawów wyczerpania emocjonalnego, a także są bardziej narażone na choroby psychosomatyczne, w tym zaburzenia snu, nadciśnienie czy problemy z pamięcią. Jak wynika z badań, około 20% osób stosujących strategię unikania zgłasza większe problemy zdrowotne związane ze stresem.
Jak jeszcze lepiej radzić sobie ze stresem?
Niezależnie od preferowanego stylu radzenia sobie ze stresem, istnieją wskazówki, które pomagają jeszcze lepiej radzić sobie z napięciem w pracy:
Dla osób skoncentrowanych na zadaniu
Pomimo tego, że w stresie dalej działasz efektywnie, to pamiętaj o równowadze między działaniem a regeneracją. Regularne przerwy oraz dbanie o zdrowy sen pozwalają na długofalowe utrzymanie efektywności.
Dla osób skoncentrowanych na emocjach
Skuteczne mogą być techniki takie jak medytacja, mindfulness czy psychoterapia, które pomagają w zarządzaniu emocjami.
Dla osób stosujących styl unikowy
Warto skupić się na rozbijaniu wyzwań na mniejsze części i stopniowym podejmowaniu działań. Pomocne mogą być także sesje z coachem lub psychoterapeutą, które wspierają w przezwyciężaniu skłonności do unikania lub „wsiąkania” w działania zastępcze.
Podsumowanie
Zrozumienie własnego stylu radzenia sobie ze stresem to podstawa do skutecznego radzenia sobie z napięciem, zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Narzędzia takie jak kwestionariusz CISS czy teoria Lazarusa i Folkmana pozwalają na lepszą samoświadomość i zrozumienie, jak funkcjonujemy w sytuacjach zwiększonego napięcia i pojawiających się wyzwań. Dzięki temu możemy nie tylko poprawić swoją efektywność, ale także, w dłuższej perspektywie, zadbać o zdrowie psychiczne i uczucie dobrostanu.
Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1990). Multidimensional assessment of coping: A critical evaluation. Journal of Personality and Social Psychology, 58(5), 844–854.
Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1980). An analysis of coping in a middle-aged community sample. Journal of Health and Social Behavior, 21(3), 219–239.
Folkman, S., & Moskowitz, J. T. (2000). Positive affect and the other side of coping. American Psychologist.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer.
