Umiejscowienie kontroli, znane także jako locus of control, to pojęcie z zakresu psychologii, które odnosi się do przekonań jednostki na temat tego, co kształtuje jej życie – własne działania i decyzje (wewnętrzne umiejscowienie kontroli) czy czynniki zewnętrzne, takie jak przypadek, szczęście czy działania innych ludzi (zewnętrzne umiejscowienie kontroli). Te przekonania, ukształtowane przez wychowanie, doświadczenia życiowe i kulturę, odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu człowieka, zwłaszcza w kontekście pracy i kariery zawodowej.
Czym jest umiejscowienie kontroli?
Koncepcja umiejscowienia kontroli została zaproponowana przez psychologa Juliana Rottera w latach 50. XX wieku. Zgodnie z jego teorią:
- Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli (wewnątrzsterowne) wierzą, że mają kontrolę nad swoim życiem i że sukcesy lub porażki wynikają z ich własnych działań, umiejętności i decyzji.
- Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (zewnątrzsterowne) są przekonane, że ich życie jest kształtowane przez siły zewnętrzne – innych ludzi, los czy przypadek.
Jak kształtuje się umiejscowienie kontroli?
Umiejscowienie kontroli rozwija się w dzieciństwie i młodości, a jego kształtowanie zależy od kilku kluczowych czynników:
- Wychowanie
Dzieci wychowywane w środowisku, w którym podkreśla się ich sprawczość, samodzielność i odpowiedzialność za decyzje, częściej rozwijają wewnętrzne umiejscowienie kontroli. Z kolei nadmierna kontrola rodzicielska, brak możliwości podejmowania decyzji czy nacisk na przypadkowość życia sprzyjają kształtowaniu zewnętrznego umiejscowienia kontroli. - Doświadczenia życiowe
Powtarzające się sukcesy osiągane dzięki własnym wysiłkom mogą wzmacniać przekonanie o wewnętrznej kontroli. Natomiast trudności, porażki lub sytuacje, w których wyniki są niezależne od działań jednostki (np. losowe wydarzenia), mogą prowadzić do przekonania, że życie jest zdominowane przez czynniki zewnętrzne. - Kultura i otoczenie społeczne
W kulturach indywidualistycznych, takich jak zachodnia, większy nacisk kładzie się na sprawczość jednostki, co sprzyja wewnętrznemu umiejscowieniu kontroli. Natomiast w kulturach kolektywistycznych, gdzie istotną rolę odgrywa współzależność i akceptacja norm grupowych, zewnętrzne umiejscowienie kontroli może być bardziej powszechne. - Styl zarządzania w organizacjach
W pracy, środowisko, które daje pracownikom autonomię i poczucie wpływu, może wzmacniać wewnętrzne umiejscowienie kontroli. Z kolei praca w systemach hierarchicznych, z ograniczoną możliwością podejmowania decyzji, może promować zewnętrzne umiejscowienie kontroli.
Wpływ umiejscowienia kontroli na karierę
Umiejscowienie kontroli ma znaczący wpływ na postawy, działania i sukces zawodowy.
- Osoby wewnątrzsterowne:
- Są bardziej skłonne do podejmowania inicjatywy i odpowiedzialności za swoje działania.
- Często lepiej radzą sobie w sytuacjach wymagających samodzielności i podejmowania decyzji.
- Wierzą w swoje umiejętności, co może przekładać się na wyższą motywację i wytrwałość w dążeniu do celów.
- Zwykle szybciej dostosowują się do zmian i są bardziej otwarte na rozwój osobisty oraz zawodowy.
- Osoby zewnątrzsterowne:
- Częściej zrzucają odpowiedzialność za swoje działania na czynniki zewnętrzne, np. przełożonych, rynek czy okoliczności.
- Mogą być bardziej pasywne w realizacji celów zawodowych, ponieważ wierzą, że ich los zależy od innych.
- Są mniej skłonne do podejmowania ryzyka i inicjowania zmian.
Znaczenie umiejscowienia kontroli w zarządzaniu pracownikami
Dla liderów i menedżerów zrozumienie, jakie umiejscowienie kontroli mają ich pracownicy, może być kluczem do efektywnego zarządzania. Oto kilka praktycznych wskazówek:
- Dopasowanie stylu zarządzania
- Pracownicy wewnątrzsterowni dobrze odnajdują się w środowiskach pracy, które dają im autonomię, możliwość podejmowania decyzji i jasne cele do realizacji. Warto ich angażować w projekty, w których mogą wykazać się samodzielnością i odpowiedzialnością.
- Pracownicy zewnątrzsterowni mogą potrzebować bardziej precyzyjnych wskazówek, nadzoru i wsparcia w realizacji zadań. Ważne jest, aby liderzy pomogli im dostrzec ich wkład i wpływ na wyniki, co może zmotywować ich do większej aktywności.
- Budowanie poczucia sprawczości
Nawet u osób z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli można rozwijać poczucie sprawczości, poprzez:- Udzielanie informacji zwrotnych, które pokazują, jak ich działania wpływają na wyniki.
- Dbanie o transparentność procesów decyzyjnych i podkreślanie ich udziału w sukcesach zespołu.
- Wsparcie w rozwoju zawodowym
Zewnętrznie sterowni pracownicy mogą potrzebować większej pomocy w rozwoju kompetencji, które zwiększą ich wiarę we własne możliwości. Coaching, mentoring i szkolenia mogą być szczególnie skuteczne w tej grupie.
Umiejscowienie kontroli a sukces lidera
Sam lider również powinien być świadomy swojego umiejscowienia kontroli. Wewnętrzne umiejscowienie kontroli sprzyja podejmowaniu odważnych decyzji, braniu odpowiedzialności za działania zespołu i otwartości na rozwój. Zewnętrzne umiejscowienie kontroli u lidera może prowadzić do unikania ryzyka, zrzucania winy za niepowodzenia na okoliczności czy innych ludzi, co może osłabić zaufanie zespołu.
Podsumowanie
Umiejscowienie kontroli to kluczowe pojęcie w psychologii biznesu, które wpływa na sposób, w jaki ludzie funkcjonują w pracy, podejmują decyzje i realizują cele. Świadomość tego, co kształtuje wewnętrzne i zewnętrzne umiejscowienie kontroli, oraz umiejętność dostosowania stylu zarządzania do pracowników o różnych przekonaniach, pozwala liderom budować bardziej efektywne zespoły. W końcu zarówno pracownicy, jak i liderzy mają szansę rozwijać się zawodowo, gdy środowisko pracy wspiera ich poczucie sprawczości i wpływu na wyniki.
Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1–28. https://doi.org/10.1037/h0092976
